Ontstaan en verspreiding van de landbouw in de wereld.

Kaart met aanduiding van de gebieden waar de landbouw onafhankelijk tot ontwikkeling is gekomen (met datering). Gebaseerd op Chris Scarre, The Human Past (2013).

4  Hoe verspreidde de landbouw zich tot in Europa?

Over de manier waarop de landbouw in Europa is terechtgekomen, hebben archeologen jarenlang gediscussieerd. Er bestonden twee groepen: een groep die beweerde dat de landbouw verspreid werd door migranten uit het Nabije Oosten die via Anatolië in Europa binnengetrokken zijn, een andere groep beweerde dat de lokale jager-verzamelaar de kunst van de landbouw afkeek en overnam van hun buren-landbouwers.

Een DNA-onderzoek van een internationaal team van voornamelijk Amerikaanse en Hongaarse wetenschappers schept duidelijkheid; alle vroege boeren in Europa vertonen een sterk verwantschap met boeren uit het Nabije Oosten. Deze boeren besloten te migreren, omdat er onvoldoende akkers beschikbaar waren om de steeds groeiende bevolking te voeden. Deze migrant-boeren zich niet in één grote golf verspreid, maar ze deden aan 'haasje-over". Dat houdt in dat de migratie geleidelijk aan verliep: de eerste boeren vestigden zich ergens, en na een of meer generaties verlieten een aantal mensen de groep, trokken ze wat verder, en vestigden zich daar, bijvoorbeeld langs een rivier of langs de kust. Deze verspreiding gebeurde aan een snelheid van gemiddeld 1 km per jaar. Waar ze zich ook vestigden, overal leefden er in Europa al jager-verzamelaars.

4.1  Het contact tussen migrant-boeren en jager-verzamelaars

Uit hetzelfde DNA-onderzoek, een van de grootste ooit naar het DNA van de vroege boeren en hun tijdgenoten, blijkt dat de boeren overal jager-verzamelaars opnamen in hun groep. De onderzoekers stelden vast dat beide groepen zich geleidelijk aan vermengden. Een boer die 5700 jaar geleden in Hongarije leefde, had 8% DNA van jager-verzamelaars. Een van zijn over-overgrootouders zou dus een jager-verzamelaar kunnen geweest zijn.

Deze vermenging moeten we wel enigszins nuanceren, omdat de vermenging niet overal op gelijke wijze gebeurde. In Hongarije nam het genetisch aandeel van de jager-verzamelaar trager toe dan in bijvoorbeeld Spanje of Duitsland. Men vermoedt dat boeren aan de randen van hun verspreidingsgebied intensievere contacten hadden met jager-verzamelaars dan in de kern. 

Griekenland was de landbouwverbindingsweg naar de rest van Europa in 7000-6500 v.Chr. Van hieruit verspreidde de landbouw zich tot in onze gewesten via de Balkan, de Donauvallei en de vruchtbare lössgronden van Centraal- en West-Europa.

Reconstructie van een graf van een boer uit Rössen in Saksen-Anhalt (Duitsland). De artefacten dateren uit het 6de millennium v.Chr.